Prokrastynacja

Co się odwlecze to nie uciecze - motto prokrastynatora

kolory są w nas, to pewne

ale by przeżyć
potrzebują potwierdzeń na papierze

a ja mam zatory pulsujących pigmentów
grożących pryskającą eksplozją
i cały stos porwanych kartek-
-mój złowróżbny grób na raty

pewnie dlatego tak często rano
dzień wydaje się śmiercią
i przedwczesnym wytryskiem
pragnę go odłożyć na później

- Konrad Czas Wiejski, Prokrastynacja

Prokrastynacja lub zwlekanie (z łac. procrastinatio – odroczenie, zwłoka) – w psychologii patologiczna tendencja do nieustannego przekładania pewnych czynności na później, ujawniająca się w różnych dziedzinach życia. Prokrastynacja najczęściej pozostaje nierozpoznana, dopiero niedawno uznano, że jest ona zaburzeniem psychicznym. Osoby nią dotknięte – prokrastynatorzy – odczuwają trudności z zabraniem się do pracy i w związku z tym odkładają jej wykonanie, zwłaszcza wtedy, gdy nie spodziewają się natychmiastowych efektów. Osoby patologicznie zwlekające z rozpoczęciem pewnych czynności uważa się zazwyczaj za leni i przypisuje im brak silnej woli i ambicji.

Prokrastynacja najczęściej dotyczy:

• nauki, a później życia zawodowego
• życia codziennego
• podejmowania decyzji

Postępowanie prokrastynatora można podzielić na następujące etapy:

1. Chęć zrobienia czegoś
2. Decyzja o zrobieniu tego
3. Odkładanie czynności z obawy przed porażką
4. Uświadomienie sobie niekorzystnych skutków odkładania czynności
5. Kontynuacja odkładania
6. Szukanie wymówek bądź odejście od problemu
7. Odkładanie zadania
8. Wykonanie zadania pod działaniem stresu w ostatniej chwili lub ukończenie go za późno bądź też niezrobienie go wcale
9. Postanowienie niepostępowania w ten sposób w przyszłości
10. Powtarzalność powyższego schematu myślowego przy kolejnym zadaniu

Jak pokazują powyższe etapy, zadanie staje się coraz trudniejsze do wykonania, a przeciąganie wykonania w czasie nie przynosi żadnych korzyści, nasilając dodatkowo uczucie zniechęcenia i bezsilności.

Możliwe przyczyny 

Wiele zaburzeń, w tym także zaburzeń osobowości, może wiązać się z postawą zwlekającą, dotyczy to większości zaburzeń depresyjnych i dystymicznych, a czasami także lękowych takich jak fobia społeczna. Jest też powszechna u osób z ADHD.

Istnieje wiele typów takiego zachowania, jak również wiele powodów, dla których postępujemy w ten sposób. Ogólnie rzecz biorąc, zachowanie to ma na celu:

• uniknięcie frustracji,
• ochronę poczucia własnej wartości,
• sprzeciwienie się innym przez zachowanie pasywno-agresywne,
• życie w stresie, poszukując silnych doznań,
• osiągnięcie złudnej świadomości większej mobilizacji do sprostania trudnemu wyzwaniu później lub przeświadczenie, że ma to zostać wykonane perfekcyjnie.

Główną przyczyną prokrastynacji jest pięć lęków, które mogą występować równocześnie: lęk przed porażką, sukcesem, bezradnością, izolacją oraz intymnością.

Leczenie i rokowania

Bardzo trudne, ale możliwe. Środki farmakologiczne zwykle są mało skuteczne (dla przykładu: stymulanty powodują zwykle zbytnie rozpraszanie uwagi, zaś depresanty zwiększają niechęć do działania). Można stosować metody psychologiczne: terapię u specjalisty lub samoleczenie poprzez zmuszanie się do pracy i stopniowe przezwyciężanie trudności, jakie dla prokrastynatorów przedstawia konkretne działanie.

Źródła:  
1. Ogólnopolski Dziennik „BIOLOG”, www.encyklopedia.biolog.pl [dostęp 20.04.2013]
2. Wikipedia, www.wikipedia.org/Prokrastynacja [dostęp: 20.04.2013]

Poniżej film, w którym prof. Philip Zimbardo opowiada o prokrastynacji z perspektywy swoich badań nad percepcją czasu oraz obserwacji jakie poczynił będąc promotorem prac magisterskich - największych zmór studentów na wylocie (autora niniejszego bloga również).